09 januari De Eridanos

Spreker: de heer Harry Huisman

De Eridanos was ooit Europa’s grootste rivier. Zijn oorsprong lag in Zweeds Lapland. Toen de rivier zijn grootste omvang had lag de monding aan de Engelse oostkust, ca. 2600 km verderop. Rivieren als Elbe, Wezer, Rijn, Maas, Schelde en de Thames in Engeland waren lang geleden zijrivieren van de Eridanos. 

De Eridanos ontstond een kleine 50 miljoen jaar geleden. Door krachten in de aardkorst en het breder worden van de noordelijke Atlantische Oceaan kwam het noorden van Scandinavië omhoog. Er ontstond een nieuw riviersysteem dat in zuidelijke richting afwaterde. Hoewel minder groot dan de Amazone in Zuid-Amerika, noemt men de Eridanos ook wel de ‘Europese Amazone’. De rivier bouwde in de zuidelijke Oostzee een delta op. Deze delta werd door aanvoer van zand in westelijke richting uitgebouwd. 

De Eridanos dankt zijn naam aan de oude Grieken. De Grieken ondernamen niet alleen expedities naar het Noordzeegebied maar kwamen ook naar de zuidelijke Oostzee om daar het kostbare barnsteen te halen. De Grieken dachten dat zij aan de oever stonden van een brede rivier. Vandaar de naam Eridanos, dat ‘noordelijke rivier betekent.  In werkelijkheid stonden zij aan de zuidkust van de Oostzee. 

Aan het eind van het Tertiair, ca. 3,6 miljoen jaar geleden, bereikte de delta van de Eridanos het noordoosten van ons land. Noord-Nederland bestond toen nog niet. Het vormde een ondiep randgedeelte van de Noordzee. De enorme delta liep ongeveer vanaf Den Haag tot bij Esbjerg in Denemarken. In deze brede delta werd veel opvallend wit kwartszand en grind, vergezeld van  barnsteen aangevoerd. In zee werd voornamelijk fijn zand afgezet. In een oude zandgroeve bij Emmerschans was dit oude zand jarenlang zichtbaar. 

Het zand van de Eridanos is opmerkelijk licht gekleurd. Op de stranden van de waddeneilanden is dit goed te zien. Na een bestaan van tientallen miljoenen jaren werd deze machtige rivier ca. 700.000 jaar geleden door opdringend Scandinavisch gletsjerijs ‘vermoord’. Van de Eridanos bleef niets over. De rivier verdween volkomen van de kaart. Zijn beddingen werden in opeenvolgende ijstijden door gletsjerijs uitgeruimd. Toch kunnen we delen van de oorspronkelijke bedding en sommige van zijn zijrivieren nog herkennen. De Botnische Golfligt op de plaats van de bovenloop van de Eridanos, de Finse Golf is de uitgeruimde, oude bedding van de Oer-Neva, een zijrivier van de Eridanos. De Golf van Riga en de Oostzee zelf met zijn zuidelijke afbuiging naar het westen, zijn op te vatten als sterk uitgeruimde beddingen van deze rivier. Het oorspronkelijke stroomdal van de Eridanos vormde in het IJstijdvak een enorme ‘glijbaan’ waarlangs enorme massa’s Scandinavisch gletsjerijs zuidwaarts stroomden.